Historia ziem dzisiejszego powiatu otwockiego od czasów prehistorycznych
Badania archeologiczne wykazują, że ziemie wchodzące dziś w skład powiatu otwockiego były zamieszkane już w okresie paleolitu –14- 10 tysięcy lat temu. Kiedy z Pomorza i Mazur zaczął wycofywać się na północ gruby płaszcz lądolodu skandynawskiego, a pejzaż Mazowsza przypominał krajobrazy tundry, okolice Otwocka były odwiedzane przez koczownicze plemiona łowców reniferów.
Najwięcej śladów ich obozowisk, krzemiennych grotów i narzędzi odkryli archeolodzy w latach 1910 - 34 na terenach Świdrów Wielkich, Górek i Świdrów Małych – dawnych wsi w granicach Otwocka i Józefowa. Ponieważ były to pierwsze znaleziska tego rodzaju, od miejsca odkrycia nazwano je kulturą świderską.
Lata 1963- 69 przyniosły kolejne niezwykle bogate odkrycia. Na wydmie Pękatka, wznoszącej się pośród łąk opodal wsi Podbiel i Całowanie, natrafiono na unikalne w skali całego świata, wielowarstwowe stanowiska archeologiczne, pozwalające ustalić przy pomocy datowania szczątków organicznych metodą C14 dokładną chronologię późnego paleolitu na przestrzeni całego Niżu Europejskiego – od Atlantyku aż po góry Uralu. Liczne znaleziska archeologiczne dokumentują osadnictwo również w późniejszych okresach epoki kamienia, brązu, żelaza i wczesnego średniowiecza.
Od zarania historii Polski losy terenów powiatu związane były z dziejami Mazowsza, które od czasów rozbicia dzielnicowego w 1138 roku było przez kilka wieków niezależną dzielnicą, rządzoną przez książąt z dynastii Piastów. Kres mazowieckiej niepodległości przychodzi w 1526 roku, kiedy zmarł ostatni książę mazowiecki Janusz III, i księstwo już jako województwo mazowieckie włączono do Korony. W 1247 roku, położony za Wisłą Czersk stał się stolicą księstwa, obejmującego także okolice dzisiejszego Otwocka. Od początku XIV wieku po rok 1795, należały one prawie w całości do ziemi czerskiej, sięgającej na wschodzie aż po okolice Siedlec, i tylko fragment terytorium dzisiejszego powiatu otwockiego - na północ od rzeki Świder i na zachód od wsi Glinianka - leżał w granicach ziemi warszawskiej i powiatu warszawskiego. Czersk był wtedy także siedzibą starostwa powiatu, z którego po 1539 r. wyodrębnił się powiat garwoliński, obejmujący południową część obecnego powiatu otwockiego z terenami obecnych gmin Osieck, Kołbiel, wschodnimi fragmentami gmin Wiązowna, Celestynów i Sobienie - Jeziory.
Przez długie wieki prawobrzeżne Mazowsze jako obszar peryferyjny, przylegający do niespokojnego pogranicza z Jaćwieżą, Litwą i Rusią było dość rzadko zaludnione i zwane było nawet Mazowszem Leśnym, a pierwsze tutejsze osady otrzymały prawa miejskie dopiero w XVI wieku. Były to : Kołbiel (1532), Karczew (1548), Glinianka ( lokowana w 1557 r. jako Wawrzynczew) i Osieck (1558, siedziba starostwa niegrodowego). Wojny i upadek kraju w XVII w. przyczyniły się również do zahamowania rozwoju opisywanego regionu i spadku liczby ludności. Ożywienie ekonomiczne w kolejnym stuleciu wiąże się z działalnością rodu Bielińskich, którzy po 1663 r. stali się gospodarzami rozległych dóbr z ośrodkiem w Otwocku Wielkim, gdzie na przełomie XVII i XVIII w. powstała wspaniała, godna statusu magnatów rezydencja.
Koniec niepodległego bytu Rzeczpospolitej w 1795 r. przynosi wkrótce także likwidację starostw w Czersku i w Osiecku. Dolny bieg Świdra oraz odcinek Wisły w obrębie dzisiejszego powiatu w latach 1795 – 1807 stanowią granicę zaborów austriackiego i pruskiego, zaś w l. 1807 – 1809 wyznaczają granicę między Księstwem Warszawskim a Cesarstwem Austriackim. Po klęsce Napoleona i upadku Księstwa, ziemie dzisiejszego powiatu na ponad 100 lat aż do 1915 r. i okupacji niemieckiej w czasie I wojny światowej dostają się we władanie Rosji. Kilkukrotnie zmieniane przez zaborcę podziały administracyjne regionu, na siedziby lokalnych władz wyznaczają Garwolin i Mińsk Mazowiecki, a dla północnej części dzisiejszego powiatu również Warszawę. W wyniku represji po powstaniu styczniowym, prawa miejskie odebrano w 1869 r. setkom małych polskich miasteczek. Tracą je także Karczew, Kołbiel i Osieck ( wcześniej, bo już w 1820 r., zdegradowano do rzędu wsi Wawrzynczew, zwany odtąd na powrót Glinianką ).
Zasadnicze zmiany w krajobrazie okolic oraz rozwój gospodarczy przynosi wybudowanie w 1835 roku drogi bitej z Warszawy do Lublina i przede wszystkim - linii kolejowej z Warszawy do Lublina w roku 1877. Wkrótce, na zalesionych gruntach u granic majątku w Otwocku Wielkim wybudowano stację kolejową, wokół której już w 1885 r. zaczęła powstawać letniskowa osada, zwana początkowo Otwockiem Stacyjnym, później zaś Willami Otwockimi.
W tym samym czasie, w 1880 r., na brzegach Świdra osiedla się znany malarz, rysownik i ilustrator „Pana Tadeusza” - Michał Elwiro Andriolli, zakładając kolonię letniskową Brzegi. Korzystny mikroklimat borów sosnowych, sąsiedztwo stolicy i dostępność komunikacyjna sprawiły, że w 1893 r. powstało w Otwocku pierwsze w nizinnej części Polski sanatorium przeciwgruźlicze. Kilka lat później, szybko rozwijające się „nizinne Zakopane” liczy już kilkaset willi, a na letników i kuracjuszy oczekuje kilkadziesiąt pensjonatów i sanatoriów.
W 1916 r. Otwock uzyskuje prawa miejskie, zaś w roku 1923 otrzymuje statut uzdrowiska. W czasie I wojny światowej, od 1915 roku po ustąpieniu armii rosyjskiej do odzyskania niepodległości w 1918 r. cały obszar znalazł się pod okupacją niemiecką. W okresie międzywojennym większość terytorium dzisiejszego powiatu należała do powiatu warszawskiego, część – gminy Sobienie - Jeziory i Osieck - podlegała starostwu w Garwolinie, Kołbiel zaś leżała w granicach powiatu mińskiego. W 1938 r. wszechstronnie rozwijający się, blisko 20-tysięczny Otwock, odwiedziło prawie 40 tys. kuracjuszy, najczęściej mieszkańców Warszawy. Potwierdzeniem znaczenia i prestiżu kurortu było oddanie do użytku w 1936 r. pierwszej w kraju kolei elektrycznej na odcinku Warszawa - Otwock.
Koniec XIX i 1 połowa XX wieku to także okres przyspieszonego rozwoju całego regionu. Prosperuje handel i przetwórstwo mięsne w Karczewie, majątek w Otwocku Wielkim szczyci się posiadaniem największych sadów w Polsce, w Starej Wsi koło Kołbieli funkcjonuje znana w całej Polsce szkoła handlowo-rolnicza.
Lata drugiej wojny światowej przynoszą zagładę Żydom, stanowiącym w 1939 roku 75% populacji Otwocka i duży odsetek mieszkańców okolic. Przez blisko sześć miesięcy, od lipca 1944 do stycznia 1945 roku, gdy bieg Wisły wyznaczał linię frontu, otwockie sanatoria zamieniono na szpitale polowe. W typowej powojennej rzeczywistości specyfiką okolic Otwocka, rozwijającego swe funkcje leczniczo-uzdrowiskowe, staje się silny rozwój usług i rzemiosła.
W 1952 r. utworzono istniejący do 1975 r. powiat otwocki. W jego skład weszły miasta - Otwock, Sulejówek i Wesoła oraz gminy Celestynów, Glinianka, Karczew, Kołbiel, Osieck, Sobienie - Jeziory. W 1959 r. Karczew odzyskuje prawa miejskie, w trzy lata później zaś do grona miast dołącza Józefów. Od 1 stycznia 1999 roku w związku z wprowadzeniem reformy administracyjnej z 24 lipca 1998 r. przywracającej trójstopniowy podział terytorialny państwa funkcjonuje reaktywowany powiat otwocki. Powiat liczy osiem gmin, w tym: dwie gminy miejskie, jedna miejsko-wiejska i pięć wiejskich. Na jego terenie są trzy miasta i 135 wsi.
